Umowa consumer finance – jak zapewnić jej transparentność, a jednocześnie zgodność z regulacjami?

Poniższy tekst jest wprowadzeniem do prezentacji pt. „Umowa o consumer finance i acquiring w Retail”, którą podczas tegorocznych warsztatów Uregulowani Live 2021 przedstawi r.pr. Bartosz Wyżykowski. Uregulowani Live to cykliczne warsztaty organizowane przez DLK Legal dla sektorów, w których się specjalizujemy. Tegoroczna edycja odbędzie się w Warszawie (23.11.2021 r.) i obejmie dwie ścieżki: #Regulacje i #Kontrakty. Szczegółowa agenda oraz rejestracja są dostępne na: https://www.dlklegal.com/uregulowani-live-2021/

Umowa consumer finance – jak zapewnić jej transparentność, a jednocześnie zgodność z regulacjami?

Ochrona konsumenta przez zapewnienie mu prawa do informacji to zasada, którą prawodawca unijny kieruje się od kilku ostatnich dekad, tworząc wszelkiego rodzaju przepisy regulujące relacje B2C. Ten ze wszech miar słuszny w swoim założeniu postulat coraz częściej okazuje się trudny do realizacji w praktyce. Świadczenie usług drogą elektroniczną, a przynajmniej możliwość zawarcia umowy przez Internet powoduje, że klienci oczekują dostępu do usługi i jej wykonania w kilka sekund. Czasu na zapoznanie się z regulaminem, nie mówiąc o zidentyfikowaniu ewentualnych ryzyk jest więc mało (o ile ktoś w ogóle podejmuje taką próbę). Nie pomaga inflacja regulacyjna, wskutek której na dostawców usług finansowych nakładane są kolejne i coraz dalej idące obowiązki. Konkretny ich kształt dookreślany jest przez coraz bardziej rozbudowane orzecznictwo TSUE.

Kilka miesięcy temu Komisja Europejska opublikowała projekt nowej dyrektywy w sprawie kredytów konsumenckich (dalej: „projekt dyrektywy”). W uzasadnieniu tego projektu czytamy co prawda, że przegląd dotychczasowej dyrektywy uzasadniony jest m.in. w celu rozwiązania problemu nadmiaru informacji (jak należy sądzić chodzi tu właśnie o namiar informacji przekazywanych konsumentowi). Lektura projektu nie pozwala jednak stwierdzić, że problem ten został należycie zaadresowany. Wynika z niego, że konsument powinien otrzymać:

• standardowy arkusz informacyjny lub arkusz dedykowany szczególnym rodzajom kredytów;
• skrócony arkusz informacyjny;
• odrębny dokument dot. wskaźnika referencyjnego, gdy ten stosowany jest w umowie;
• odrębny dokument z ew. informacjami dodatkowymi;
• na żądanie konsumenta – projekt umowy.

Zarazem nie wolno zapominać o obowiązkach wynikających z innych aktów, np. o obowiązkach informacyjnych wymaganych przez RODO, choć tu dopuszczalnym, a nawet zalecanym jest tzw. informowanie warstwowe. Dodatkowo zwłaszcza na rynku consumer finance pojawia się potrzeba pozyskania dodatkowych zgód na przetwarzanie danych  (sprawdzenie w BIK-u i BIG-ach itp.).

Jak widać oddalamy się od idei, aby dokumentację dot. kredytu konsumenckiego ograniczyć do jednostronicowej umowy.

Co więcej, nowy projekt dyrektywy istotnie rozszerza zakres przedmiotowy jej zastosowania, obejmując regulacją pożyczki niskokwotowe, bezkosztowe, oraz wszystkie umowy leasingu. Może to mieć istotny wpływ na rynek usług BNPL (by-now-pay-later). Dziś podmiot udzielający pożyczki nieoprocentowanej i niewiążącej się z innymi kosztami nie wpada w reżim ustawy o kredycie konsumenckim (co więcej aktualna dyrektywa pozwala na wyłączenie jej stosowania w przypadku krótkoterminowych kredytów przewidujących koszty marginalne, co znalazło odzwierciedlenie w ustawodawstwach niektórych państw). Odrębnego przesądzenia wymaga natomiast, czy transfer środków w rezultacie BNPL stanowi wykonywanie transakcji płatniczej, co może się związać z konicznością uzyskania odpowiedniego zezwolenia lub wpisu do rejestru.

Jeżeli chodzi o kredyty odpłatne, po raz pierwszy na poziomie unijnym pojawia się regulacja limitująca wybrane parametry kosztowe kredytu. Czy w praktyce oznacza to schyłek polskiego limitu kosztów pozaodsetkowych w jego obecnym kształcie?

Limity nie wyłączają w sposób automatyczny stosowania przepisów o postanowieniach niedozwolonych, co znalazło odzwierciedlenie w niedawnym orzecznictwie TSUE (wyrok z 26.03.2020 r., C-779/18, ECLI:EU:C:2020:236; wyrok z 03.09.2020 r., C-84/19, C-222/19 i C-252/19, ECLI:EU:C:2020:631) i SN (uchwała z 26.10.2021 r., III CZP 42/20; uchwała z 27.10.2021 r., III CZP 43/20).

Z praktyki orzeczniczej TSUE wynika, że dla oceny czy dane postanowienie jest abuzywne, często kluczowe znaczenie ma właśnie to, czy jest ono transparentne i dla konsumenta zrozumiałe – konsument powinien sobie zdawać sprawę ze skutków z niego wynikających (wyrok TSUE z 26.04.2012 r., C-472/10, pkt 27). Co więcej, z początkiem bieżącego roku polski ustawodawca rozszerzył regulację o klauzulach abuzywnych na umowy z niektórymi jednoosobowymi działalnościami gospodarczymi.

Prezentacja nie będzie się ograniczać wyłącznie do rynku consumer finance. Nowe obowiązki spoczywają choćby na akceptantach w związku z nowelizacją ustawy o usługach płatniczych, która weszła w życie 5 listopada 2021 r. Przewiduje ona zakaz podbierania przez akceptantów (również tych działających przez Internet) opłat za płatności w gotówce i różnicowania ceny w zależności od sposobu zapłaty.

Wszystkich zainteresowanych problematyką kształtowania relacji i kontraktów z użytkownikami szeroko rozumianych usług finansowych tak by unikać reklamacji klientów i niepotrzebnego „dialogu” z organami nadzoru zapraszam na moją prezentację pt. „Umowa o consumer finance i acquiring w Retail”. Mam nadzieję, że warsztat będzie okazją do poznania Państwa poglądów i wzajemnej wymiany doświadczeń!