Instrument płatniczy w przepisach o usługach płatniczych

W praktyce świadczenia usług płatniczych i nadzoru nad dostawcami tych usług istotne problemy interpretacyjne sprawia pojęcie instrumentu płatniczego. Niewłaściwe zastosowanie tych przepisów może prowadzić do dalece idących skutków, w tym nieprawidłowego wywiedzenia sankcji karnej.

Dotyczy to w szczególności tych dostawców usług płatniczych, którzy – tak jak krajowe instytucje płatnicze czy małe instytucje płatnicze – otrzymują uprawnienie do świadczenia usług płatniczych nie globalne (na wszystkie usługi płatnicze), a ze wskazaniem konkretnych usług płatniczych, do świadczenia których są uprawnieni.

Przepisy

Wprawdzie literalna treść przepisów zarówno dyrektywy PSD1 jak i PSD2 nie jest jednoznaczna, niemniej cel i systematyka ogólna przepisów nie pozostawia wątpliwości, jakie były intencje normodawcy europejskiego i ustawodawcy polskiego i jaka jest prawidłowa wykładnia przepisów w tym zakresie.

Pojęcie instrumentu płatniczego jest używane w ustawie i dyrektywie w dwóch rolach:

• jako samodzielna usługa płatnicza, której istotą jest konkretny instrument płatniczy, który to instrument inicjuje transakcję płatniczą dedykowaną dla tego instrumentu, oraz
• jako mechanizm zlecenia dowolnej transakcji płatniczej, w tym takiej, która stanowi inną transakcję płatniczą niż transakcja instrumentem.

Instrument w roli samodzielnej usługi płatniczej ma miejsce wtedy, gdy usługa płatnicza oparta na tym instrumencie jest usługą tzw. end-to-end, czyli do jej wykonania niezbędne jest użycie (wystąpienie) instrumentu zarówno po stronie odbiorcy jak i płatnika, oraz która ma właściwe dla siebie zasady inicjowania i wykonywania transakcji. Przykładem jest karta płatnicza. Aby doszło do zapłaty kartą, karta musi co najmniej raz być użyta wobec odbiorcy (akceptanta). Przykładem jest także BLIK, ale wyłącznie w swojej roli zapłaty akceptantowi, czyli gdzie transakcja jest inicjowana przez lub za pośrednictwem odbiorcy.

Wykładnia

Przepisy prywatnoprawne ustawy o usługach płatniczych odnoszą się do instrumentu w rozumieniu mechanizmu zlecania transakcji. Przykładowo przepisy o odpowiedzialności za transakcje nieautoryzowane, wynikające z posłużenia się instrumentem płatniczym (art. 46 ust. 2 ustawy), obejmują zarówno posłużenie się przez osobę nieuprawnioną kartą płatniczą jak i aplikacją bankowości elektronicznej.

Przepisy publicznoprawne w zakresie odrębnej usługi płatniczej „wydawania instrumentu płatniczego” odnoszą się do instrumentu w roli samodzielnej usługi płatniczej, w której wykonaniu nie świadczy się innej usługi płatniczej niż wykonanie transakcji tym instrumentem. Konsekwentnie sankcja karna za świadczenie usług bez zezwolenia czy bez wpisu do rejestru odnosi się do świadczenia samodzielnej usługi płatniczej opartej o instrument płatniczy, a nie do umożliwienia zlecania transakcji przelewu czy innej środkiem komunikacji elektronicznej. Również przepisy o schematach, w tym o uprawnieniach publicznoprawnych Narodowego Banku Polskiego, stosują się do wydawania instrumentu jako samodzielnego mechanizmu zapłaty, a nie do zaoferowania przez dostawcę usługi przelewu aplikacji umożliwiającej inicjację przelewu przez internet.

Usługa inicjowania transakcji płatniczej

W kolejnej analizie z tego obszaru zostanie przedstawiona kwalifikacja usługi inicjowania transakcji płatniczej z rachunku płatniczego na gruncie przepisów o instrumentach płatniczych.