Niedopełnienie obowiązku informacyjnego wobec konsumenta i uniemożliwienie dochodzenia roszczeń związanych z umową

Konsument, który zawarł umowę o świadczenie usług poza lokalem przedsiębiorstwa i jednocześnie nie został poinformowany o prawie do odstąpienia od umowy, nie jest zobowiązany do zapłaty, jeśli skorzysta z tego prawa po wykonaniu usługi. W takim przypadku przedsiębiorca w całości musi ponieść koszty związane z wykonaniem umowy.

W sprawie badanej przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (zob. Wyrok TSUE z 17 maja 2023 r., C-97/22) konsument zawarł z przedsiębiorcą na odległość umowę dotyczącą renowacji instalacji elektrycznej. Przedsiębiorca nie poinformował go o 14-dniowym prawie do odstąpienia od umowy, które przysługuje konsumentom w przypadku umów zawartych na odległość i poza lokalem przedsiębiorstwa. Po zakończeniu prac przedsiębiorca wystawił rachunek, konsument zdecydował się jednak odstąpić od umowy i odmówił płatności. Konsument podnosił, że ze względu na niedopełnienie obowiązku informacyjnego o prawie do odstąpienia od umowy oraz wykonanie prac przed upływem terminu na odstąpienie od umowy (z uwagi na niedopełnienie obowiązku informacyjnego wydłużonego w tym przypadku o 12 miesięcy), przedsiębiorca nie ma prawa żądać zapłaty za wykonane usługi.

Krajowy sąd, który rozpatrywał sprawę, stwierdził, że zgodnie z niemieckimi przepisami implementującymi dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów (Dz.U. 2011, L 304, s. 64-88, „Dyrektywa”), na konsumencie nie ciąży obowiązek zapłaty za usługę wykonaną przed upływem okresu na odstąpienie od umowy, jeśli przedsiębiorca nie poinformował go o tym prawie.

Sąd powziął jednak wątpliwość, czy w opisywanej sytuacji Dyrektywa wyklucza jakiekolwiek prawo przedsiębiorcy do otrzymania rekompensaty, nawet jeśli konsument skorzystał z prawa do odstąpienia od umowy po wykonaniu usługi. Zaakceptowanie takiego stanu rzeczy mogłoby bowiem oznaczać bezpodstawne wzbogacenie konsumenta, co stoi w sprzeczności z przyjętą w orzecznictwie TSUE zasadę ogólną zakazującą bezpodstawnego wzbogacania. Z tego powodu sąd krajowy zwrócił się z pytaniem prejudycjalnym do Trybunału.

W ogłoszonym wyroku Trybunał potwierdził, że konsument jest całkowicie zwolniony z obowiązku zapłaty za usługi wykonane na podstawie umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa, jeśli przedsiębiorca nie poinformował go o prawie do odstąpienia od umowy, a konsument skorzystał z tego prawa po wykonaniu umowy. Prawo do odstąpienia od umowy ma na celu ochronę konsumenta w przypadku zawierania umowy poza lokalem przedsiębiorstwa i na odległość, gdzie istnieje większe ryzyko presji psychologicznej lub wystąpienie elementu zaskoczenia. Informowanie konsumenta o tym prawie przed zawarciem umowy ma zasadnicze znaczenie i umożliwia mu podjęcie świadomej decyzji dotyczącej związania się umową.

W kwestii przysporzenia majątkowego osiągniętego przez konsumenta oraz zakazu bezpodstawnego wzbogacenia, Trybunał przypomniał, że celem Dyrektywy jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów. Aby osiągnąć cel ochrony konsumentów, Dyrektywa wprowadza harmonizację niektórych aspektów umów zawieranych między konsumentami a przedsiębiorcami. Państwa członkowskie nie powinny stosować przepisów, w sposób powodujący odbieganie od standardu ochrony przewidzianego w Dyrektywie (chyba że Dyrektywa wyraźnie przewiduje inaczej). Jeśli konsument byłby zobligowany do poniesienia kosztów, które nie są wyraźnie przewidziane w Dyrektywie, cel ten nie zostałby osiągnięty. W związku z tym przedsiębiorca nie ma prawa żądać zapłaty za wykonane usługi, również na podstawie roszczenia opartego o konstrukcję bezpodstawnego wzbogacenia.

Powodem w sprawie był podmiot na rzecz którego przedsiębiorca scedował wierzytelność wynikającą z wykonanej umowy o roboty budowlane. Na marginesie TSUE zwrócił uwagę, że cesjonariuszowi może przysługiwać roszczenie regresowe przeciwko przedsiębiorcy, który scedował na niego prawa z tej umowy.