Objęcie branży pożyczkowej nadzorem KNF

Porządek czasowy

Ustawa Antylichwiarska – przejdź do treści aktu na stronach publikatora (link aktywny 29.11.2023 r.)

• opublikowano 17.11.2022 r., częściowe wejście w życie przepisów 18.12.2022 r., 18.05.2023 r., 1.01.2024 r.
• obowiązuje od 18.05.2023 r., zmiany wprowadzające nadzór KNF nad branżą pożyczkową co do zasady wejdą w życie 1.01.2024 r. (za wyjątkiem art. 5 pkt 1 Ustawy Antylichwiarskiej zmieniającego ustawę o nadzorze nad rynkiem finansowym, który wszedł w życie 18.05.2023 r.)

Zakres i cele nadzoru KNF nad branżą pożyczkową

Ustawa Antylichwiarska wprowadza nowy Rozdział 5ab Nadzór nad działalnością instytucji pożyczkowych do ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1028 z późn. zm.) („UKK”), który reguluje nadzór KNF nad branżą pożyczkową.

Celem nadzoru KNF nad działalnością instytucji pożyczkowych jest kontrola i egzekwowanie zgodności tej działalności z UKK. Podstawą działań nadzorczych KNF wobec instytucji pożyczkowych będą więc wyłącznie przepisy UKK. KNF nie będzie uprawniona do stwierdzania wykonywania działalności instytucji pożyczkowych z naruszeniem innych niż UKK przepisów prawa. Granicą środków nadzorczych podejmowanych przez KNF wobec instytucji pożyczkowych będą więc ramy UKK.

Nadzorem KNF zostanie objęta działalność instytucji pożyczkowych w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego. Wśród typowych obszarów, które mogą podlegać badaniu ze strony KNF może się znaleźć, między innymi, proces oceny zdolności kredytowej konsumenta, który uwzględnia art. 9a UKK wprowadzony przez Ustawę Antylichwiarską, przestrzeganie limitu pozaodsetkowych kosztów kredytu (MPKK), sposób rozliczenia wcześniejszej spłaty kredytu konsumenckiego, etc.

Należy podkreślić, że KNF nie będzie uprawniona do weryfikacji indywidualnych umów zawieranych z konsumentami, jak również do nakazania zmiany lub rozwiązania zawartych umów, także w przypadku stwierdzenia ich zawarcia z naruszeniem przepisów UKK. Podejmowane przez KNF środki nadzorcze nie będą mogły naruszać umów zawartych przez instytucje pożyczkowe ma podstawie przepisów UKK.

Charakter nadzoru

Nadzór KNF nad branżą pożyczkową będzie nadzorem o charakterze mieszanym. Będzie to nadzór ostrożnościowy, skoncentrowany na zapewnieniu bezpieczeństwa systemu finansowego, znany z sektora bankowego. Jednocześnie, będzie on uzupełniać i zapewniać synergię z nadzorem sprawowanym przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów („UOKiK”) w zakresie egzekwowania ochrony konsumentów. Na mocy przepisów Ustawy Antylichwiarskiej KNF nie została wyposażona w typowe kompetencje organu ochrony konsumentów, nie wyklucza to jednak możliwości podejmowania przez KNF działań wobec instytucji pożyczkowych w przypadku zidentyfikowania praktyk niezgodnych z przepisami UKK, które naruszają prawa konsumentów. W takich przypadkach KNF może skierować do instytucji pożyczkowej zalecenia w ramach możliwych środków nadzorczych czy też zasygnalizować Prezesowi UOKiK zidentyfikowaną praktykę w zakresie niezbędnym do realizacji ustawowych zadań przez ten organ.

Ustawa Antylichwiarska nie dokonuje zmian w zakresie kompetencji przysługujących Rzecznikowi Finansowemu, do którego nadal będą mogły być kierowane skargi konsumentów w ich indywidualnych sprawach.

Obowiązki sprawozdawcze instytucji pożyczkowych

Zmiany w przepisach UKK obejmują także obowiązki sprawozdawcze instytucji pożyczkowych względem KNF. Instytucje pożyczkowe będą zobowiązane do przekazania KNF kwartalnych i rocznych sprawozdań z działalności w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego, które obejmą kluczowe informacje, między innymi o udzielonych kredytach konsumenckich, zawartych umowach o kredyt konsumencki czy łącznych przychodach uzyskanych z działalności w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego. Szczegółowy zakres informacji przekazywanych w kwartalnym i rocznym sprawozdaniu instytucji pożyczkowej z działalności w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego został określony w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 31 października 2023 r. w sprawie informacji przekazywanych w sprawozdaniach z działalności instytucji pożyczkowych w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego, które wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 2024 r. KNF może również żądać od instytucji pożyczkowej przekazania lub okresowego przekazywania informacji, dokumentów lub danych niezbędnych do realizacji celu w postaci kontroli i egzekwowania zgodności działalności instytucji pożyczkowej z UKK, innych niż informacje przekazywane w ramach sprawozdawczości kwartalnej i rocznej.

Pozostałe obowiązki wynikające z objęcia nadzorem KNF

Kontrolę wykonywania przez instytucje pożyczkowe jako instytucje obowiązane obowiązków w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu na gruncie ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1124 z późn. zm.) („Ustawa AML”) obok Generalnego Inspektora Informacji Finansowej będzie sprawować także KNF (art. 130 ust. 2 pkt 1 lit. b Ustawy AML). Ponadto, instytucje pożyczkowe będą zobligowane od 1 stycznia 2024 r. dostosować swoją działalność do wytycznych Europejskiego Organu Nadzoru Bankowego w sprawie strategii i procedur zarządzania zgodnością z przepisami oraz roli i obowiązków pracownika ds. zgodności z przepisami AML/CFT (zob. Praktyczne aspekty stosowania Wytycznych EBA dotyczących AML/CFT Compliance Officera).

Katalog środków nadzorczych przysługujących KNF

KNF zostanie wyposażona w szereg środków nadzorczych, które będzie mogła zastosować wobec instytucji pożyczkowej w przypadku:

• niewykonania lub nieprawidłowego wykonania obowiązku przekazania kwartalnych lub rocznych sprawozdań z działalności w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego (art. 59dg ust. 1 UKK);
• niewykonania lub nieprawidłowego wykonania obowiązku przekazania lub okresowego przekazywania informacji, dokumentów lub danych niezbędnych do realizacji celu nadzoru KNF nad działalnością instytucji pożyczkowych (art. 59dh ust. 1 pkt 1 UKK);
• niewykonania w terminie wyznaczonym przez KNF zaleceń dotyczących zapewnienia zgodności w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego z UKK (art. 59dh ust. 1 pkt 2 UKK);
• stwierdzenia, że działalność instytucji pożyczkowej, w tym prowadzona z udziałem pośrednika kredytowego, jest wykonywana z naruszeniem UKK lub wbrew warunkom określonym w UKK.

Do zastosowania środków nadzorczych wobec instytucji pożyczkowej wystarczające jest wystąpienie co najmniej jednego z wymienionych wyżej naruszeń.

KNF zostanie wyposażona w następujące środki nadzorcze wobec instytucji pożyczkowych:

• nałożenie administracyjnej kary pieniężnej w wysokości do 150 tys. zł na członka zarządu instytucji pożyczkowej bezpośrednio odpowiedzialnego za stwierdzone nieprawidłowości, także w przypadku zaprzestania pełnienia funkcji w zarządzie instytucji pożyczkowej;
• nałożenie administracyjnej kary pieniężnej w wysokości do 15 mln zł na instytucję pożyczkową, także w przypadku wykreślenia instytucji pożyczkowej z rejestru;
• wystąpienie do rady nadzorczej instytucji pożyczkowej z wnioskiem o odwołanie członka zarządu bezpośrednio odpowiedzialnego za stwierdzone nieprawidłowości;
• zawieszenie w czynnościach członka zarządu bezpośrednio odpowiedzialnego za stwierdzone nieprawidłowości, do czasu podjęcia rozstrzygnięcia w sprawie wniosku KNF do rady nadzorczej instytucji pożyczkowej o odwołanie członka zarządu;
• wykreślenie instytucji pożyczkowej z rejestru instytucji pożyczkowych i z rejestru pośredników kredytowych – jeśli instytucja pożyczkowa jest jednocześnie wpisana do tego rejestru.

Dodatkowo, KNF będzie przekazywać do publicznej wiadomości informację o zastosowaniu ww. sankcji, chyba, że ujawnienie takiej informacji mogłoby w sposób niewspółmierny zaszkodzić interesowi prawnemu zainteresowanych stron. Informacje o nałożeniu kary pieniężnej oraz zawieszeniu w czynnościach członka zarządu instytucji pożyczkowej będą przekazywane przez KNF do publicznej wiadomości, o ile decyzja administracyjna w tym przedmiocie będzie ostateczna.

Plan działania dla instytucji pożyczkowych

1. Do 30 listopada 2023 r.
   • poinformowanie KNF o podjętych działaniach w kierunku spełniania wymogów przewidzianych dla instytucji pożyczkowych;
2. Do 31 grudnia 2023 r.
   • wybór formy prawnej – jeśli instytucja pożyczkowa rozważa jej zmianę (zgodnie z UKK możliwymi formami prawnymi są spółka akcyjna oraz spółka z ograniczoną odpowiedzialnością);
   • powołanie rady nadzorczej, także w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością;
   • zapewnienie wymaganego poziomu kapitału zakładowego w wysokości minimum 1 mln zł, pokrytego wyłącznie wkładem pieniężnym, przy czym środki na pokrycie kapitału zakładowego nie mogą pochodzić z kredytu, pożyczki, emisji obligacji lub innych instrumentów dłużnych lub ze źródeł nieudokumentowanych (za wyjątkiem kredytu bankowego lub pożyczki od podmiotów powiązanych, pod pewnymi warunkami);
   • uzyskanie wpisu ww. zmian w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego właściwym dla instytucji pożyczkowej;
3. Dobre praktyki
   • ustanowienie dedykowanego procesu w instytucji pożyczkowej, który zapewni udział w realizacji obowiązków informacyjnych wobec KNF wszystkich interesariuszy (m.in. obszaru rachunkowości, sprzedaży, obsługi posprzedażowej, windykacji, produktów, compliance, prawnego);
   • odpowiednie przygotowanie się do kontaktów z KNF, w tym obsługi potencjalnych zaleceń KNF;
   • bieżący monitoring strony Urzędu KNF w zakresie dotyczącym instytucji pożyczkowych, w tym wszelkich komunikatów publikowanych przez Departament Instytucji Pożyczkowych (DIP) utworzony w ramach Pionu Prawno-Regulacyjnego Urzędu KNF.